De Agusta A109BA Hirundo; Liege-Bierset, 2 juni 2000

De Belgian Army Heli Days 2000; Tekst en Afbeeldingen door Alex van Noye

De belangrijkste helikopter in het Belgische arsenaal van de landmacht is de Agusta A109 Hirundo. In totaal beschikt de Belgische Landmacht over 46 van deze helikopters in de anti-tank rol en in de verkenningsrol. De toestellen staan op Bierset gestationeerd dat ten zuiden ligt van de stad Luik in Wallonië in noordoost België.


De Agusta A109 is een lichtgewicht multifunctionele helikopter met twee motoren en bied plaats aan acht personen. De helikopter is gebouwd door de Italiaanse fabrikant Agusta. Het oorspronkelijk ontwerp van de A109 komt vloog voor het eerst in 1976 en is in verschillende versies doorontwikkeld. In de late jaren 1960 ontwierp Agusta de A109 oorspronkelijk als een eenmotorige commerciële helikopter. Al snel werd echter duidelijk dat een ontwerp met twee motoren nodig was, waardoor het toestel in 1969 opnieuw werd ontworpen met twee Allison 250-C14 turboshaft-motoren. Een mogelijke militaire versie (de A109B) werd al in een vroeg stadium overwogen, maar Agusta koos aanvankelijk niet voor onmiddellijke ontwikkeling hier van. Het bedrijf richtte zich op de A109C versie met acht zitplaatsen. De eerste van drie prototypen maakte zijn eerste vlucht op 4 augustus 1971. De testfase van de A109 werd verlengd, dit was gedeeltelijk te wijten aan de ontdekking van dynamische instabiliteit. Dit probleem leidde ertoe dat het eerste productiemodel bijna vier jaar later werd voltooid in april 1975. Op 1 juni 1975, werd de certificering voor de A109 ontvangen van de Federal Aviation Administration (FAA). In 1976, begonnen leveringen van de eerste productie A109’s aan klanten.

In 1975, keerde Agusta opnieuw terug naar de mogelijkheid van een militaire versie. Er werd een reeks proeven uitgevoerd tussen 1976 en 1977. Voor deze testen werden in totaal van vijf A109A's uitgerust met de door Hughes Aircraft gebouwde TOW-raketten. Uit dit programma kwamen twee militaire versies naar voren. De eerste versie was bedoeld voor lichte aanvalsacties en voor ondersteuningsmissies en de andere voor activiteiten aan boord van een schip. Naast het militaire model, werd ook het civiele model opnieuw ontworpen en werden er veel verbeteringen doorgevoerd ton opzichte van het oorspronkelijke productiemodel. In 1981, werd een A109A Mk2

met een verbrede cabine ter beschikking gesteld voor klanten. In 1993, werd de A109 K2 geïntroduceerd met een nieuwe motoren in de vorm van een paar Turbomeca Arriel 1K1-motoren. Met deze motoren had de A109 veel meer vermogen dan voorheen. Vooral het militaire ontwerp van de A109 dat initieel niet op het programma stond, bleek een enorm succes te zijn. Er volgden veel militaire klanten die in de A109 een kleine en goedkope helikopter vonden die op veel plaatsen flexibel en veelzijdig kon worden ingezet. De grote initiële klanten die de militaire versie van de A109 aanschafte, waren: de Italiaanse landmacht, de Belgische landmacht, Zuid Afrikaanse Luchtmacht, REGA (Zwitserland) en de Royal New Zealand Air Force.

Rondom de aanschaf van de Agusta A109 helikopters heeft in België in het verleden zich een omkoopschandaal afgespeeld. Het “Agusta Schandaal” was een Belgische strafzaak over corruptie bij de aankoop van Agusta A109 gevechtshelikopters van het Italiaanse bedrijf Agusta door de Luchtcomponent van Defensie in 1988. In januari 1994, keurde de Senaat de opheffing van de parlementaire onschendbaarheid van Guy Spitaels en Guy Mathot goed, beiden waren minister voor de PS in de Waalse regering. Op 21 januari 1994 werden beide ministers gedwongen om ontslag te nemen. Frank Vandenbroucke was op dat ogenblik minister van Buitenlandse Zaken in de federale regering en nam ontslag nadat bleek dat hij opdracht had gegeven om smeergeld in brand te steken in maart 1994. Willy Claes legde zijn functie als Secretaris-generaal van de NATO neer op 20 oktober 1995. Hij was als minister van Economische Zaken rechtstreeks betrokken bij de keuze voor Agusta. Guy Coëme was minister van Landsverdediging op het moment van de omkoping en vicepremier in 1994. Hij had tegen de adviezen van de Belgische Landmacht in toch voor Agusta gekozen. De zaak werd behandeld door het Hof van Cassatie, dat bevoegd was voor strafzaken waarin ministers in functie betrokken zijn. Het Hof veroordeelde de voornaamste betrokkenen op 23 december 1998. Willy Claes kreeg drie jaar gevangenis voorwaardelijk en vijf jaar verbod om een openbare functie uit te oefenen. Guy Coëme en Guy Spitaels werden veroordeeld tot twee jaar gevangenis voorwaardelijk en ook vijf jaar verbod om een openbare functie uit te oefenen. Door dit schandaal werd de A109 oneerbiedig aangeduid als de “Claeskopter” in België.

De helikopter in Belgische dienst zijn van het type A109BA. Deze versie van de A109 is een A109A versie die speciaal is doorontwikkeld voor de Belgische Landmacht. De letter “B” staat in A109BA voor België. Tussen 1992 en 1994 ontving de Belgische Landmacht uiteindelijk de 46 A-109BA helikopters. Van deze helikopters werden er 28 in de antitank rol uitgerust en er werden en 18 helikopters uitgerust als verkenningshelikopter. De anti-tank versie van de A109 zijn uitgerust met pods die HOT anti-tank raketten dragen. De houders voor deze raketten worden met beugels aan de zijkant van de helikopter gemonteerd. De helikopter kan aan beide zijden twee raketten meevoeren. De verkenningshelikopters kunnen worden uitgerust met kanonnen die in de schuifdeuren gemonteerd worden. Het toestel is in staat om kleine groepen militairen te vervoeren die voor specifieke acties kunnen worden ingezet bij tactische missies. De verkenninghelikopters kunnen worden omgebouwd tot de MEDEVAC variant voor medische evacuaties. De schuifdeuren van de helikopters worden dan vervangen door schuifdeuren met uitstulpingen. De brancard kan dan in de breedte in de helikopter worden geladen. De A109’s van de Belgische Landmacht, zijn allemaal gestationeerd op vliegbasis Bierset. De helikopters vliegen daar bij het 17e en 18e Escadrille van het lichte vliegwezen van de Belgische Landmacht. De A109 is tegenwoordig de modernste en belangrijkste helikopter in het arsenaal van de Belgische Landmacht.