Airbourne Early Warning; RAF Fairford, 21 - 22 juli 2013

The Royal International Air Tattoo, deel 2; Tekst en Afbeeldingen door Alex van Noye

De moderne AEW vliegtuigen zijn een machtig wapen geworden als het aankomt op het verkrijgen van cruciale informatie tijdens een conflict. De ontwikkeling van AEW vliegtuigen tijdens de Tweede Wereldoorlog toen de eerst radarsystemen in vlieg- tuigen werden ingebouwd, tegenwoordig zijn ze onmisbaar geworden.

De geschiedenis van het Airbourne Early Warning (AEW) systeem is begonnen tijdens de tweede Wereldoorlog. De Britten waren met de eerste primitieve radar systemen de eerste die een radar in een vliegtuig plaatsten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze vliegtuigen werden ingezet tijdens de zogenaamde Air Controlled Interceptions. De toestellen werden ingezet om de Focke-Wulf Fw200 Condors te onderscheppen, want deze toestellen waren een bedreiging voor de Britse schepen op zee. Het eerst toestel dat met een radar werd uitgerust, was een Vickers Wellington bommenwerper. Het toestel werd in eerste instantie ingezet om vijandelijke vliegtuigen neer te halen, maar al snel werden het ook gebruikt om schepen op te sporen. Later werd de Wellington ook ingezet om Bristol Beaufighters te begeleiden naar de Heinkel 111 bommenwerpers die ’s nachts opereerden en V-1 raketten lanceerden. In februari 1944, startte de United States Navy met de ontwikkeling van een radarsysteem dat in een vliegtuig geplaatst kon worden onder de naam project Cadillac. Een prototype van dit radarsysteem werd ingebouwd in een Avanger torpedobommenwerper. De testen waren succesvol, want het toestel was in staat om laagvliegende formatie tot op 100 mijl afstand te detecteren. Op basis van deze proeven, werd de TBM-3W het eerste AEW (Airbourne Early Warning) vliegtuig ter wereld. De TBM-3W’s werden uitgerust met de AN/APS-20 radar en werden operationeel in maart 1945. Er werden in totaal ruim 36 van deze vliegtuigen geleverd aan de US Navy.

Vanaf 1958 zou ook de Sovjet-Unie gaan starten met AEW systemen. Het Russische ontwerpbureau Tupolev kreeg de opdracht om een AEW systeem te ontwikkelen dat ingebouwd kon worden in de Tu-95 en Tu-116. Uiteindelijk werd er gekozen om het ontwerp in te bouwen in de Tu-114 omdat de andere vliegtuigen te smal waren voor dit systeem. Het uiteindelijke resultaat was de Tu-126 dat door de Sovjet-Unie werd gebruikt tot 1984. De TBM-3W’s van US Navy, waren eind jaren 50 dusdanig verou-

derd dat deze toestellen aan vervanging toe waren. Naast deze toestellen had de US Navy ook E-1 Tracers in dienst die ook verouderd waren. De Amerikaanse regering besloot dat Grumman een opvolger voor deze toestellen moest ontwikkelen. Het antwoord kwam in de vorm van de Grumman E-2 Hawkeye in 1960. Dit vliegtuig werd vanaf het begin af aan specifiek ontworpen voor de AEW taak. Dit toestel was het eerste vliegtuig dat een grote draaiende radar boven op de romp had staan. De E-2 Hawkeye is tegenwoordig nog steeds operationeel in meerdere landen in de wereld en is door de jaren heen gemoderniseerd tot een efficiënt radarplatform. Bij de mo- derne Amerikaanse vloot is er continue een Hawkeye in de lucht voor de bescherming van de schepen. Met behulp van de Hawkeye, kunnen schepen en vliegtuigen tot een afstand van 400 mijl worden gedetecteerd. De Hawkeye is door deze eigenschappen door de jaren heen uitgegroeid tot een onmisbaar instrument binnen de US Navy.

Naast de E-2 Hawkeye, heft de Amerikaanse regering ook de E-3 Sentry ontwikkeld. Er zijn wereldwijd ruim 65 vliegtuigen van dit type in dienst. De E-3 Sentry is geba- seerd op het ontwerp van de Boeing 707. Na een lange testfase kon in 1975 de productie van de eerste toestellen beginnen. De Sentry zou bij de luchtmachten van de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Saoedi-Arabië en de NATO partners in Europa in dienst komen. Het toestel is herkenbaar aan zijn enorme radarschotel die op de romp van het toestel staat. De 4 motoren van de Sentry bevatten generators die genoeg elektriciteit opwekken om alle elektronisch systemen en de pulse-doppler radar aan te sturen. De radar van de AWACS heeft een bereik van 400km voor het detecteren van laagvliegende doelen. Voor doelen op hoge en middelmatige hoogte, heeft de radar een effectief bereik van ruim 650km. De E-3 is bij de NATO partners een onmisbaar instrument geworden en in veel conflicten speelt de AWACS een sleutelrol. Voor de Japanse luchtmacht is de E-3 techniek ingebouwd in een kleinere Boeing 767 welke een stuk moderner is dan de 707. Het Russische antwoord op de E-3 kwam in 1984 toen de Beriev A-50 “Mainstay” in gebruik werd genomen. De A-50 zou in de Sovjet-Unie de verouderde Tu-126 gaan vervangen. De Mainstay is gebouwd op het frame van de Il-76 “Candid”. DE Russische luchtmacht heeft tegenwoordig 40 van deze vliegtuigen in dienst om het enorme land te bewaken. De grote Vega M radar heeft een effectief bereik van ruim 250km.

Naast de AEW vliegtuigen, heeft de Britse Riyal Navy ook helikopters in dienst met deze taak. De Britse vliegdekschepen, zijn aan de kleine kant en kunnen geen Hawkeye vliegtuigen meenemen omdat ze geen katapult hebben. Sinds de uitfasering van het laatste grote Britse vliegdekschip, heeft de marine geen AEW vliegtuigen meer. De nood voor goede AEW vliegtuigen werd pijnlijk zichtbaar toen de Royal Navy meerdere schepen verloor tijdens de Falklands Oorlog in de jaren 80. Als antwoord op dit vraagstuk werden er in 1982 2 Sea-King HAS2 helikopters omgebouwd tot Sea-King AEW. De toestellen kregen een Thorn-EMI ARI 5930/3 Searchwater radar die aan de zijkant van de helikopter werd gemonteerd. Na deze succesvolle vluchten, werd het aantal Sea-King AEW helikopters naar een totaal van 13 toestellen gebracht. De Sea-King AEW is de enige AEW helikopter in de wereld en is tegenwoordig nog steeds operationeel. De helikopters zullen nog in dienst blijven zolang de schepen van de Invincible klasse in de vaart blijven. Naast de grote AEW vliegtuigen zijn er ook nog een aantal kleinere toestellen in dienst bij diverse luchtmachten. Zo vliegt de Griekse luchtmacht met de Embrear EMB145H AEW vliegtuigen. Deze toestellen zijn herkenbaar aan de grote balk bovenop de romp. Ook de Braziliaanse luchtmacht vliegt met deze toestellen. In het moderne oorlogsscenario spelen AEW vliegtuigen een onmisbare rol. Deze vliegtuigen zijn bepalend voor het succes tijdens een conflict.