Fotoverkenningsvliegtuigen; RAF Fairford, 21 - 22 juli 2013

The Royal International Air Tattoo, deel 3; Tekst en Afbeeldingen door Alex van Noye

Al zo lang als de luchtvaart bestaan worden er fotoverkenningsvluchten uitgevoerd. Luchtfoto’s leveren bijna altijd cruciale informatie op over de troepenbewegingen van de vijand. Tegenwoordig wordt fotoverkenning vanuit de lucht door drones uitgevoerd om de risico’s van de vliegers tot een minimum te beperken.

Fotoverkenning met vliegtuigen is al zo oud als de luchtvaart zelf. De eerste verken- ningsvluchten werden al uitgevoerd met ballonnen kort na de Franse revolutie. Vanaf 1860 na de uitvinding van de fotografie, werden de eerste ballonnen ingezet voor het fotograferen van objecten. De eerste inzet van vliegtuigen voor fotoverkenning vond plaats tijdens de Italiaanse-Turkse Oorlog in 1911 en 1912. Op 23 oktober 1911, vloog een Italiaanse piloot over de Turkse linies naar Libië om vanuit de lucht de troepenbewegingen te fotograferen. Deze missie werd als eerste gezien als een fotoverkenningsmissie met vliegtuigen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog zouden fotoverkenningsvluchten op grote schaal worden toegepast om intel te krijgen over de vijanden. Kort voor de Tweede Wereldoorlog, werden bommenwerpers vaak omge- bouwd tot fotoverkenningsvliegtuigen. De bommenwerpers hielden hun defensieve wapens en werden uitgerust met camera’s. Pas in de Tweede Wereldoorlog zou luchtfotografie een cruciale rol gaan spelen. De fotoverkenningsvluchten brachten de geallieerde troepen vitale informatie voor de landingen in Normandië tijdens D-Day. Alle Duitse verdedigingslinies werden nauwkeurig in kaart gebracht met speciaal uitgeruste Supermarine Spitfire vliegtuigen. Tijdens de oorlog werden verschillende vliegtuigen zoals de North American P-38 Lightning, P-51 Mustang en Britse Mosquito’s ingezet voor fotoverkenningsmissies. Ook de Japanners wisten tijdens de oorlog hun Mitsubishi Ki-46 succesvol in te zetten tijdens dit soort vluchten.

Kort na de tweede wereldoorlog raakte de wereld verzeild in de periode die bekend staat als de Koude Oorlog. De Koude Oorlog zouden de hoogtijdagen worden van fotoverkenningsmissies en spionage tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten. Kort na de Tweede Wereldoorlog werden de eerste jet bommenwerpers in dienst genomen. Deze toestellen werden ook al snel uitgerust voor fotoverkenningsmissies. Enkele voorbeelden van bommenwerpers die geconverteerd werden tot fotoverken-

ningsvliegtuig, zijn: de English Electric Canberra, de Martin B-57 en de Boeing B-47 Stratojet. De grote fotoverkenningsvliegtuigen werden steeds kwetsbaarder omdat aan het einde van de jaren 50 luchtafweerraketten steeds beter en gevaarlijker werden. Dit leidde eind jaren 50 tot de ontwikkeling van de strategische fotoverken- ningsvliegtuigen die op grote hoogte zouden opereren buiten het bereik van dergelijke raketten. In 1955 maakte de Lockheed U-2 zijn eerste vlucht. De U-2 vluchten kwamen in het nieuws nadat er in mei 1960, boven het grondgebied van de Sovjet-Unie een U-2 werd neergeschoten die vanaf een vliegbasis nabij Pesjawar in Pakistan was opgestegen waarbij de piloot gevangen werd genomen. Na dit incident werd er besloten om een vliegtuig te ontwikkelen dat op deze grote hoogte met veel meer snelheid kon opereren. Dit toestel werd uiteindelijk de Lockheed SR-71 Blackbird nadat het A-12 project was gefaald. De Blackbird is in staat om met een snelheid van Mach 3.1 te opereren op een hoogte van ruim 24km. De Blackbird was door deze eigenschappen onbereikbaar voor vijandelijke vliegtuigen en raketten. De SR-71 heeft gevlogen tot het einde van 1998 en heeft nooit een tegenhanger gehad.

Naast de strategische verkenningsvluchten, ontwikkelde ook de conventionele fotover- kenning zich tijdens de Koude Oorlog. Tijdens de Vietnam Oorlog ontwikkelde de tactische fotoverkenning zich snel. De meest toegepaste techniek was laagvliegen met een vliegtuig vol met camera’s. Dit was tijdens de Vietnam Oorlog een gevaarlijk klus, omdat de gebieden in Noord Vietnam vaak erg goed verdedigd werden met luchtafweer artillerie en raketten. Ook opereerden de Amerikaanse fotoverkennings- vliegtuigen vaak alleen als ze een doelwit gingen identificeren. De luchtfoto’s van deze vluchten leverden echter wel veel waardevolle informatie op over luchtafweerbatterijen, radarsystemen en troepenbewegingen van de Noord-Vietnamezen. De vliegtuigtypen die het vaakste werden ingezet voor fotoverkenningsmissies tijdens de Vietnam Oorlog, waren de RF-4E Phantom en de A-3 Vigilante. Na de Vietnam Oorlog, werden diverse moderne gevechtsvliegtuigen uitgerust fotoverkenningpods. Ook werden er nieuwe generaties vliegtuigen ontwikkeld die speciaal voor de fotoverkenningstaak werden gebouwd. Enkele voorbeelden van dit soort vliegtuigen, zijn: de Dassault Mirage IIRS, de Dassault Mirage F1CR, de Lockheed RF-104G Starfighter en de MiG-25 Foxbat. Naast deze fotoverkenners, kunnen ook vliegtuigen zoals de F-16 Fighting Falcon, Panavia Tornado en SEPECAT Jaguar worden uitgerust als fotoverkenner door middel van fotopods die meegevoerd kunnen worden.

Drones spelen tegenwoordig een belangrijke rol bij het krijgen van luchtopnamen van mogelijke doelen. Drones worden ingezet om de risico’s van bemande vluchten te minimaliseren. Drones werden in eerste instantie ontwikkeld om als schietschijf te dienen tijdens oefeningen voor de Amerikaanse luchtmacht. Tijdens de Vietnam Oorlog werden radio gestuurde drones voor het eerst ingezet voor verkennings- vluchten. Pas aan het eind van de jaren 80 en het begin van de jaren 90, nam de ontwikkeling van de drones een sprong voorwaarts. Tijdens de conflicten in Irak en Joegoslavië aan het begin van de jaren 90, werden drones voor het eerst ingezet voor verkenningsvluchten. De term drone werd in die periode omgezet in de term UAV (Unmanned Aerial Vehicle). UAV’s worden tegenwoordig standaard ingezet in conflicten om informatie over de vijand in te winnen. Het grote voordeel van UAV’s is dat er geen risico’s zijn voor de vliegers terwijl er evenveel data wordt verzameld als voorheen. Enkele moderne UAV’s die tegenwoordig gebruikt worden, zijn: General Atomics RQ-1L Predator, Northrop Grumman RQ-4A Global Hawk en de Lockheed Martin RQ-3 DarkStar. Drones van dit formaat kunnen tegenwoordig ook bewapend worden met Hellfire raketten waardoor doelen meteen kunnen worden uitgeschakeld. Niet alle landen staan achter de principes van de inzet van gewapende UAV’s.